Ülkemizde bakanlıklar tarafından yeni yönetmelikler hazırlanmakta ve bu yönetmelikler sıkça farklılaşmaktadır. Sistemsel alt yapı zayıflığı ve teknolojik amatörlükler sorunlar doğurmaktadır. 2-3 ayda bir değişen yönetmelikler terapistleri ve işletme sahiplerini düşündürmekte ve güven vermemektedir. Yönetmeliklerin değişmesi maddi ve manevi olarak terapistleri / işletme sahiplerini yormaktadır. Yönetmelikler içerisindeki bazı maddeler birbiriyle çelişmekte ve bakanlıklar arası multidisipliner çalışma olmadığından eğitim ve sağlık konusunda dil ve konuşma terapistlerini düşündüren sorular gizemli bir şekilde cevap beklemektedir. Eğitim ve sağlık alanındaki kopukluklar giderek artmaktadır. Örneğin; Dil ve konuşma terapisi bölümü sağlık fakültesi çatısı altında bir alandır. Lisans diploması ve/veya sağlık bakanlığı tarafından onaylanmaktadır. Sağlık alanı olan dil ve konuşma terapisi hizmeti, eğitim bakanlığının denetiminde nasıl eğitim alanında hizmet adına dönüşmektedir ?  Ya da sağlık bakanlığı tarafından yönlendirme olmamalı ibaresi sonrası hekim yanında nasıl dil ve konuşma terapistleri ile çalışmaktadır? Ya da ergoterapi ve dil konuşma terapisi aynı bina içerisinde hizmet ortaklığı yapamazken nasıl bir hekim yanında / eğitim bakanlığı çatısı altında hizmet ortaklığı yapmaktadır? Ya da Eğitim Bakanlığı, özel hizmet bağlamında dil ve konuşma terapistlerini çalıştırabilirken neden okullara atama yapılmamaktadır? Bu soruların cevabı dünyanın en derin çukurundaki ‘’Mariana’da’’ gizemini korumaktadır. 

Sağlık bakanlığına bağlı ‘’Özel Sağlık Meslek Hizmet Birimi’’ dil ve konuşma terapistleri tarafından tek tip (multidisipliner anlayıştan uzak) bir şekilde mecburi hizmet vermektedir. Eğitim bakanlığı altında bulunan rehabilitasyon merkezlerinde ve özel dil-konuşma, ergoterapi merkezlerinde de dil ve konuşma terapistleri, ergoterapistler ile hizmet verebilmektedirler. Bu ve bu gibi sorulara cevabı ülkemizde bulamadığımızdan dolayı gözlerimizi evimizin içerisinden dışarıdaki manzaraya yani pencereye çevirelim ve kafamızı dışarıya çıkarıp biraz bilgi edinelim.

Dil ve konuşma terapistleri (DKT), iletişim bozukluklarını ele alırken sağlık alanında bir temele mi dayanmalı, yoksa eğitimsel ve sosyal bir bağlama mı oturmalı? Bu soru, dünyanın farklı yerlerinde farklı şekillerde yanıtlanmıştır. Ülkemizdeki uygulamaların aksine, gelişmiş ülkelerde DKT'lerin istihdam modelleri, "Tıbbi Model" ve "Eğitsel Model" arasında kesin çizgilerle ayrılabilmektedir.

Bu yazıda Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Almanya ve Fransa örnekleri üzerinden, meslektaşlarımızın hangi bakanlıklara veya kurumlara bağlı çalıştığını inceleyeceğiz.

1. Amerika Birleşik Devletleri: Eğitimin Kalbindeki Terapistler

ABD, dil ve konuşma terapistlerinin eğitim sistemiyle en entegre olduğu ülkelerin başında gelir. Amerikan Konuşma-Dil-İşitme Derneği (ASHA) verilerine göre, ülkedeki terapistlerin yaklaşık yarısı sağlık kuruluşlarında değil, doğrudan okullarda çalışmaktadır (ASHA, 2022).

ABD'de sistem Eğitim Bakanlığı (Department of Education) ve yerel okul bölgeleri (School Districts) üzerinden yürür. Federal bir yasa olan Individuals with Disabilities Education Act (IDEA), iletişim bozukluğu olan her çocuğun okul ortamında ücretsiz terapi alma hakkını garanti altına alır.

• Bağlı Olduğu Kurum: Yerel Eğitim Müdürlükleri / Okul Bölgeleri.

• Çalışma Şekli: Terapist, okulun kadrolu personelidir. Öğretmenler ve okul psikologları ile aynı bordroda yer alır.

• Odak Noktası: "Eğitsel Alaka" (Educational Relevance). Terapi, çocuğun akademik başarısını artırmayı hedefler.

2. İngiltere (Birleşik Krallık): Okulda Çalışan Sağlıkçılar

İngiltere'de durum biraz daha karmaşıktır. Tarihsel olarak DKT hizmetlerinin ana sağlayıcısı Ulusal Sağlık Servisi'dir (NHS). Terapistler okullarda görev yapsalar bile, maaşlarını genellikle Sağlık Bakanlığı'na bağlı NHS vakıflarından alırlar (RCSLT, 2021).

Ancak son yıllarda bu modelde bir hibritleşme görülmektedir. NHS'in sağladığı desteği yetersiz bulan bazı okullar, kendi bütçelerinden "bağımsız" terapist kiralama veya istihdam etme (Direct Commissioning) yoluna gitmektedir.

• Bağlı Olduğu Kurum: Büyük çoğunlukla Sağlık Bakanlığı (NHS), kısmen Eğitim Kurumları.

• Çalışma Şekli: Terapist genellikle bir hastane veya toplum sağlığı merkezine bağlıdır ancak gününün çoğunu okulları ziyaret ederek geçirir.

• Odak Noktası: Çocuğun genel iyilik hali, iletişim becerileri ve sağlığı.

3. Almanya ve Fransa: Kıta Avrupası ve Sigorta Temelli Model

Kıta Avrupası'nın iki devi Almanya ve Fransa'da sistem, Anglo-Sakson dünyasından oldukça farklıdır. Burada DKT hizmetleri (Almanya'da Logopädie, Fransa'da Orthophonie) ağırlıklı olarak Sağlık Bakanlığı ve sosyal güvenlik sistemleri üzerinden yürütülür.

Almanya ve Fransa'da okullarda kadrolu terapist görmek nadirdir (özel eğitim okulları hariç). Sistem "Serbest Çalışma" (Private Practice) üzerine kuruludur.

• Almanya: Öğretmen bir sorun fark ettiğinde aileyi doktora yönlendirir. Doktor (KBB veya Çocuk Hekimi) terapi reçetesi yazar ve aile, masrafı sağlık sigortası tarafından karşılanan özel bir klinikteki terapiste gider (dbl, 2020).

• Fransa: Benzer şekilde sistem tıbbi reçete üzerine kuruludur. Terapistler bağımsız ofislerinde çalışır. Okullarla iş birliği vardır ancak istihdam bağı yoktur.

• Bağlı Olduğu Kurum: Sağlık Sistemi / Sosyal Sigortalar.

• Çalışma Şekli: Özel klinik veya hastane.

• Odak Noktası: Tıbbi/Gelişimsel rehabilitasyon ve bozukluğun giderilmesi.

Sonuç: Hangi Model Daha İyi?

Dünya geneline baktığımızda tek bir doğru modelden bahsetmek zordur. ABD modeli, terapistin çocuğun doğal ortamı olan okulda bulunmasını ve öğretimle iç içe olmasını sağlarken; Almanya ve Fransa modeli terapistin klinik özerkliğini ve tıbbi bakış açısını korumaktadır. İngiltere ise bu iki uç arasında bir köprü kurmaya çalışmaktadır.

Türkiye'de mesleğimizin geleceği planlanırken, bu ülkelerin deneyimlerinden çıkarılacak en önemli ders; terapistin maaşını kim öderse ödesin, başarının anahtarının "Eğitim ve Sağlık disiplinleri arasındaki sıkı iş birliği" olduğudur.

Ülkemiz umarım ki multidisipliner çalışma anlayışı temelinden uzaklaşmayı tercih eder ve eğitim ve sağlık alanında topluma en uygun biçimde maddeler içeren yönetmelikleri oluşturur.  Şu anda var olan yönetmelikler topluma hizmet edebilmemiz ve multidisipliner çalışma için çok uzaktadır. Daha iyi bir model için ifadelerimiz ve mantıksal bağlamda düşünebilmemiz; alanımızda daha iyi hizmet verebilmek adına önemlidir.

Hazırlayan: Uzm. DKT. Onur Takva

Kaynakça

American Speech-Language-Hearing Association (ASHA). (2022). SLP health care survey: Caseload characteristics. Rockville, MD: ASHA.

Deutscher Bundesverband für Logopädie (dbl). (2020). Die logopädische praxis: Informationen für ärzte. Frechen: dbl.

Law, J., aka, J., & Harris, F. (2000). Communication difficulties. In Provision of speech and language therapy services for children with special educational needs (pp. 12-25). London: Department for Education and Employment.

Royal College of Speech and Language Therapists (RCSLT). (2021). Guidance on commissioning speech and language therapy services. London: RCSLT.

Wren, Y., Poussa, T., & Roulstone, S. (2018). Speech and language therapy provision for children in England: A survey of service managers. Child Language Teaching and Therapy, 34(3), 241–256.